1. Linux Terminal Linux Terminal is een programma in Linux vergelijkbaar met MS-DOS in Windows. Linux Terminal moet je niet verwarren met het Linux Terminal Server Project (LTSP): dit is weer iets heel anders. Met de Terminal in Linux kun je commando's uitvoeren, zowel voor programma's als voor het bestandssysteem of het systeem zelf. Je kunt programma's opstarten vanuit de Terminal en de meeste programma's voor Linux werken ook alleen met Terminal (bijvoorbeeld XAMPP). De rechten van mappen wijzigen gaat niet altijd grafisch (Windows Verkenner zeg maar): je moet eigenaar zijn om dit aan te kunnen passen, of een groep of Overigen moeten rechten hiervoor hebben, wat uiteraard niet zomaar is (waarom zou je dan namelijk nog willen beveiligen). Wel kun je de rechten overnemen via de Terminal. Ook kun je software snel via de Terminal installeren.
Deze drie dingen ga ik hieronder behandelen met verschillende handige commando's.
2. Algemeen Voordat we allerlei commando's gaan behandelen zullen we eerst eens even met het begin beginnen (klinkt logisch; is logisch). We openen de Terminal, waar je deze vindt verschilt waarschijnlijk per Linux-distributie, maar kijk eens in het startmenu onder Accessoires. Als je de Terminal dan eenmaal geopend hebt zie je iets als hieronder:
gebruikersnaam@computernaam: ~$
Het eerste deel spreekt voor zich, verder zie je ~$. ~ is de map waarin je je bevindt (in dit geval de hoofdmap van de gebruiker, dus /home/gebruikersnaam) en $ duidt op het type gebruiker: $ is een gewone gebruiker; # is root (de gebruiker root is eigenaar van de systeem mappen). Om iets in het systeem te wijzigen, al is het maar een map aanmaken, zul je als root moeten inloggen. Dit is ook vereist bij veel programma's die je start met Terminal.
Om als root in loggen, typ vervolgens vóór het commando welke vereist dat je root bent sudo, wat staat voor superuser do. De eerste keer (met een time-out van 15 minuten) dat je dit doet zal er om een wachtwoord gevraagd worden: dit is je wachtwoord waarmee je ook gewoon op je PC inlogd. Als je geen administrator bent kun je mogelijk minder onder root, dus is het aan te raden eerst als administrator in te loggen in de terminal (dit kan natuurlijk alleen als je de gebruikersnaam en het wachtwoord van een admin account hebt).
Het inloggen doe je dan met su gevolgd door de gebruikersnaam van het account waaronder je wilt inloggen; hierna wordt je het wachtwoord gevraagd.
Niet alle Linux distributies ondersteunen sudo; je hoeft dan alleen su te gebruiken, gevolgd door een streepje zodat je alle permissies krijgt (graag melden als dit niet bij elke distributie van toepassing is).
Nu weten we al genoeg voor de rest van deze tutorial.
3. Software en de Terminal Veel software draait met behulp van de Terminal en veel software kun je met de Terminal aansturen. Er zijn veel softwarepakketen beschikbaar welke je met de Terminal kunt downloaden en installeren. Laten we dit eens gaan doen en vervolgens gaan we het pakket uitvoeren en verwijderen.
Noot: in deze tutorial ga ik uit van het gebruik van het programma apt om software te installeren. Dit is standaard geïnstalleerd bij Debian distributies; voor andere wordt gebruik gemaakt van aptitude (ook bij Debian meegeleverd) of bijvoorbeeld yum (Fedora).
APT is wel gewoon te installeren onder niet-Debian distro's zodat je dus toch deze tutorial kunt volgen. Voor andere installatie programma's verwijs ik je naar het wel bekende Google of de website van je distributie (voor yum heb je hier een tutorial).
1. Software downloaden, installeren en verwijderen Met de Terminal kun je dus software downloaden van Internet. Als voorbeeld gaan we een een multimediaplayer te downloaden. De commando's die we gebruiken om software te zoeken en te beheren zijn apt-cache en apt-get. Met apt-cache kun je naar software zoeken in de lijst van beschikbare software op de server. Laten we eens zoeken (sudo hoeven we niet te gebruiken omdat we niks aan het systeem doen; we hoeven dus ook niet als root ingelogd te zijn):
apt-cache music
Er verschijnt een lijst met beschikbare software die voldoen aan jouw vraag. Om gerichter te zoeken kun je ook de categorie meegeven (al moet je die dus maar wel net weten):
apt-cache music | grep multimedia
We komen nu het programma VLC tegen welke ons wel wat lijkt; om wat meer informatie erover te krijgen gebruiken we het commando show bij apt-cache:
apt-cache show vlc
Overtuigd? Dan gaan we vlc installeren. Dit doen we met het commando apt-get. Een installatie is een verandering in het systeem, dus maken we gebruik van het commando sudo.
sudo apt-get install vlc
Mogelijk vraagt sudo nu om het administratorwachtwoord; als je dit al het ingevoerd zal dit waarschijnlijk niet het geval zijn. Vervolgens zal vlc gedownload en geïnstalleerd worden. Anders dan bij Windows computers staat vaak van tevoren vast waar het programma geïnstalleerd wordt, en kun je hier dus niet voor kiezen.
Na installatie kun je het programma starten door simpelweg de naam ervan in te typen: vlc.
Een programma dat met de Terminal met het commando sudo apt-get install is geïnstalleerd kun je weer verwijderen met het commando remove, of, voor de volledigheid, --purge remove. Met remove verwijder je het programma; met --purge remove het programma met alle apart opgeslagen instellingen:
sudo apt-get --purge remove vlc
2. Software uitvoeren en verwijderen Zojuist vertelde ik dus dat je software kunt uitvoeren door de naam ervan in te typen in de Terminal. Dit gaat echter lang niet altijd op. Veel software moet namelijk vanuit de Terminal bestuurd worden, zoals bijvoorbeeld XAMPP (een webserver). Als je deze volgens de handleiding zou hebben geïnstalleerd dan start je deze bijvoorbeeld als volgt op:
sudo /opt/lampp/lampp start
Je geeft hierbij het pad naar het programma en vervolgens het commando wat hij moet doen. Dit programma is dan ook een shellscript: dit zie je vaak in Linux en deze moet je met de Terminal openen. Door een extra commando mee te geven vertel je het programma wat hij moet doen ('start' is niet standaard/bij elk programma een commando: commando's verschillen per programma; zie het als een functie). Hierboven is het commando dus start. Om XAMPP af te sluiten gebruik je hetzelfde programma, maar een ander commando:
sudo /opt/lampp/lampp stop
Andere programma's kunnen er weer voor gekozen hebben om voor elke functie een apart programmaatje te maken, zoals bijvoorbeeld het opstarten en afsluiten van het computer beheerprogramma Webmin (standaard niet geïnstalleerd):
sudo /etc/Webmin/start of sudo /etc/Webmin/stop
Hoe je een programma met de Terminal opstart verschilt dus per programma. De 'basis' is zoals te zien wel altijd hetzelfde:
sudo
3. Tasksel Wat ik jullie niet wil onthouden is het programma tasksel. Met tasksel kun je een aantal softwarepakketen installeren en verwijderen, zoals een LAMP-server of een andere desktop omgeving (KDE, GNOME e.d.). Tasksel heeft al een iets grafischere weergave. Probeer maar eens uit: sudo tasksel.
4. Bestanden en de Terminal
Over bestanden en de Terminal kan ik erg veel vertellen: er zijn namelijk vele commando's om je bestanden te beheren. Voor de PHP'ers onder ons zullen de meeste commando's bekend voorkomen.
We gaan voor deze paragraaf een bestandje aanmaken en deze wijzigen met de Terminal, terwijl we hem met een grafisch programma volgen om onze wijzigingen duidelijk te kunnen zien en te controleren (in Windows term: Windows Verkenner). Dit programma verschilt per besturingssysteem. Bij Xubuntu is het Thunar. Meestal kun je de bestandsverkenner openen via het startmenu -> Accessoires of via je desktop of de taakbalk of iets dergelijks: je zult het vast wel ergens vinden. Zorg dat hij in je hoofdmap staat (/home/<gebruikersnaam>).
Als we dan ook de Terminal hebben geopend kunnen we beginnen. Type mkdir test_map en je zult in de Verkenner in map zien verschijnen in de map /home/<gebruikersnaam>. Misschien denk je er niet bij na, daarom zeg ik het nu; het valt je misschien op dat we nu een map hebben aangemaakt, dus een verandering hebben gedaan in het systeem, maar we hebben geen sudo gebruikt. Hoe kan dat? Simpel: je werkt nu in je eigen map; daar heb je als gebruiker natuurlijk altijd rechten toe (althans, als je jezelf niet blokkeert LOL). Blader nu naar deze map in de Terminal met het commando cd: cd test_map Vervolgens maken we een bestandje aan, met het programma nano. Nano is een teksteditor die je vanuit de terminal draait. Een ander programma is vi, maar deze is minder fijn in gebruik, dus gebruiken we nano. Type maar in: nano test_bestandje.txt. Nu wordt het bestandje test_bestandje.txt aangemaakt en kun je deze in de terminal wijzigen. Onderaan zie je de functies die je kunt gebruiken met de sneltoets ervoor. Ga nou niet de hele tijd shift+6 indrukken, want daar kom je niet ver mee :P. ^ staat namelijk niet voor dat hoedje of hoe je het wilt noemen, maar voor ctrl, dus afsluiten doe je bijvoorbeeld met ctrl+x en niet met ^+x (misschien overbodig om te zeggen, maar beter wel dan niet). Probeer er maar wat in uit: alles wijst zichzelf wel lijkt me. Als je uitgespeeld bent druk je dus ctrl+x.
Oké, dan gaan we nu het bestandje hernoemen: type rename test_bestandje.txt andere_naam.txt en voilá, de naam is verwijderd (who de laatste keer dat ik voilá zei was 3 jaar terug toen ik nog Frans had..).
Als je nu in je bestandsverkenner kijkt zie je dus het bestandje staan; deze kun je uiteraard openen en wijzigen. Typ in de terminal eens chown ander_naam.txt root.nogroup en probeer het nog eens te wijzigen: dit lukt je niet meer. Je hebt namelijk de eigenaar en de groep gewijzigd, overig heeft alleen lees rechten dus verder dan het openen van het bestand kom je niet. De nieuwe eigenaar is nu root en de groep is nogroup. Je kunt nu dus nog wel via de terminal de eigenaar wijzigen in jezelf (weer met chown) en je kunt er weer bij: dit keer moet je natuurlijk wel weer sudo gebruiken, omdat je root moet zijn. Naast chown heb je ook chmod om de rechten voor de eigenaar, groep en anderen in te stellen. Meer daarover in mijn tutorial over CHMOD.
Als je jezelf weer eigenaar gemaakt hebt zullen we de map en het bestand verwijderen. Je zult echter eerst het bestand en daarna pas de map moeten verwijderen, omdat je een niet-lege map niet kunt verwijderen. Verwijderen doe je met het commando rm. Blader eerst een map terug, zodat je weer in je documenten zit (cd /../). Er zijn meerdere manieren om de map en het bestand te verwijderen (twee gegeven):
rm -r test_map Dit zal de map test_map met al zijn inhoud (-r) verwijderen
rm /test_map/andere_naam.txt && rm /test_map Dit verwijderd eerst het tekstbestandje en vervolgens de map (let op de constructie: twee opdrachten op één regel).
1. Updaten
Je kunt met de terminal je besturingssysteem updaten.
Hiervoor heb je twee opdrachten nodig: update en upgrade.
Met update werk je het bestand op je computer bij waarin staat welke updates er beschikbaar zijn en met upgrade voer je uiteindelijk de update uit.
Deze twee opdrachten worden dus na elkaar gebruikt en meestal dus geschreven op een regel: sudo update && sudo upgrade
Na dat upgrade klaar is met het zoeken van de updates online, wordt je een bevestiging gevraagd om de update te starten: dit doe je simpelweg door y in te voeren.
Je kunt ook, al raad ik dit wel af, ervoor kiezen om automatisch 'yes' te antwoorden, zodat er dus geen bevestiging gevraagd wordt.
Dit wordt afgeraden omdat je dan niet eerst kunt zien wat er geüpdate wordt: als je het ziet is het al te laat.
Wil je toch direct 'yes' terug geven, bijvoorbeeld omdat je via Webmin op de terminal bent (Webmin zal y als opdracht zien), dan kun je updaten met de volgende regel: sudo update && sudo upgrade -f -y --force-yes
2. Gebruikersbeheer
Je kunt met de terminal ook gebruikers aanmaken en verwijderen of hun wachtwoord wijzigen.
Het aanmaken van een gebruiker doe je met sudo adduser gebruikersnaam waarna vervolgens een wachtwoord voor deze gebruik wordt gevraagd.
Op deze manier kun je dus niet de gebruikersrechten en home-map instellen.
Dat zal vast wel ergens mee kunnen, maar ik raad je toch wel aan om het via de gebruikersbeheer te doen: ik behandel dit onderdeel gewoon.
Het wachtwoord voor een gebruiker kun je wijzigen met het commando sudo passwd gebruikersnaam.
Een gebruiker verwijderen kan (meestal) met sudo deluser gebruikersnaam of sudo userdel gebruikersnaam: dit wordt echter niet door elke distributie ondersteund.
3. De computer uitschakelen
Om de computer via de terminal uit te schakelen gebruik je het commando shutdown.
Dit is vooral handig als je de computer op afstand (via Webmin of ssh) bediend.
Shutdown is overigens iets uitgebreider dan alles 'shutdown', daarom dat ik er een apart onderwerp voor aanmaak.
Om de computer direct af te sluiten gebruik je het volgende: shutdown -h now
Hierbij staat -h voor halt (halt after shutdown).
Om te rebooten (opnieuw opstarten): shutdown -r now
Nu kan het natuurlijk ook zijn dat je hem niet direct wilt afsluiten maar pas over 20 minuten of misschien om 17.40 uur.
Dit is vooral handig als je de computer als server gebruikt of iemand anders gebruikt hem zonder jou toezicht, wat hij maar een half uurtje mag (verzin het zelf maar).
Een "timer" voor het afsluiten instellen gaat als volgt: shutdown +1200
Dit houdt in dat de computer uitschakeld over 1200 seconden (= 20 minuten).
Om 17.40 uur laten afsluiten doe je zo: shutdown 17:40
Als er mensen op de computer aan het werk zijn is het ook handig hen in te lichten dat ze bijvoorbeeld hun werk moeten opslaan omdat de PC uit gaat.
Dit kan heel simpel door je melding tussen quotes erachter te typen: shutdown +900 "Over 15 minuten zal de computer uitschakelen: sla al uw werk nu op!"
Vervolgens kun je een afsluitopdracht annuleren met de optie -c: shutdown -c
Wat is jouw favoriete javascript framework? (S: 18, R: 2)
